Cahiliye Toplumunun Şevk Anlayışı
Cahiliye Toplumunu Kimler Oluşturur?
Cahillik kavramı genellikle insanlar arasında bilgisizlik, kültürsüzlük olarak algılanır. Ancak bizim bu kitap boyunca yer vereceğimiz cahiliye insanları, kendilerini yaratan Allah'ın sonsuz kudreti ve sıfatları, insanlar için indirilen Kuran-ı Kerim ve din hakkında bilgisiz olan kimselerdir. Bu kimseler Kuran'da bildirilen gerçeklere göre değil de, çevrelerinden öğrendikleri ve yanılgılarla dolu olan bilgilere göre yaşarlar. Allah Kuran'da bu yanlış bakış açısını benimsemiş olan cahiliye insanlarını "babaları uyarılmamış ve böylece kendileri de gafil kalmış" (Yasin Suresi, 6) kimseler olarak tanımlamıştır.
Kuran'dan, dünya hayatının geçici ve sonlu olduğundan ve ölümden sonra başlayacak olan cennet veya cehennem hayatından gafil olan cahiliye insanlarının hayatları da bu bilgisizlikleri ile doğru orantılıdır. Dolayısıyla sevindikleri, şevklendikleri, heyecan duydukları konular da yine hatalı ve batıl fikirler üzerine bina edilmiştir.
Cahiliye İnsanı Dünya Hayatına Yönelik Amaçları İçin Şevklenir…
Kuran'da, "Onlar, dinlerini bir eğlence ve oyun (konusu) edinmişlerdi ve dünya hayatı onları aldatmıştı..." (Araf Suresi, 51) ayetiyle de açıklandığı gibi, cahiliye toplumunda insanlar dünya hayatı hakkında büyük bir aldanış içerisindedirler. Hayatlarının ne kadar kısa ve ne kadar eksikliklerle dolu olduğunu bildikleri halde, yine de bu geçici hayatı, ahiretteki sonsuz olan yaşamlarına tercih ederler. Bunun en önemli sebeplerinden biri ise dünya hayatında elde etmeyi umdukları menfaatleri daha kolay ulaşılabilir görmeleri ve ahiretin varlığından kendilerince şüphe etmeleridir. Onların bu çarpık mantıklarına göre, dünya her an ulaşabilecekleri gibi ellerinin altında, ahiret ise uzaktadır.
Bu, elbette ki son derece yüzeysel bir mantıktır. Herşeyden önce insanın dünya hayatındaki yaşantısı son derece kısa bir zaman dilimine sığmaktadır. Bir kısmı çocukluk bir kısmı da yaşlılık dönemi ile geçen elli altmış yıl, sonsuz ahiret yaşamının yanında hiç tartışmasız ki çok kısadır. Bundan da öte, insan, bu elli altmış yıllık süreyi bile dolduramadan, her an, herhangi bir sebepten dolayı ölebilir ve elinin altında sandığı dünya hayatı da bir anda yokolup gidebilir. Ve her insan kendini, hiç beklemediği bir anda çok uzakta sandığı, ama aslında çok yakın olan ahiret hayatına başlarken bulabilir. İşte gafil olan cahiliye insanları bu kısa zamanı Allah'ın rızasını ve cennetini kazanabilmek için değil, sadece dünya hayatını "kendilerince" en iyi şekilde yaşayabilmek için harcarlar. Oysa tüm hayatları maddi manevi pek çok sıkıntı ve azapla geçer.
Tüm hedefleri dünyadan ibaret olan bu insanların şevklendikleri konular da elbette ki dünya hayatında edindikleri küçük amaçlar ile sınırlıdır. Aslında onların şevk ve heyecan sandıkları his dünya hırsından başka birşey değildir. Dünya hayatına tutkuyla bağlı oldukları için çıkar elde edebileceklerini umdukları küçük-büyük herşeye karşı içlerinde nefsani bir coşku duyarlar. Bu mantığa göre elde edecekleri menfaatlerin herbiri dünya hayatını çok daha iyi şartlar altında yaşamalarını sağlayacaktır. Dolayısıyla, kimileri zengin olabilmek, kimileri toplumda iyi bir yer edinebilmek, kimileri de kariyer sahibi olabilmek gibi konularda içlerinde büyük bir şevk duyarlar. Hedefledikleri bu çıkarlara ulaşabilmek için hiçbir fedakarlıktan kaçınmaz, tüm zorluklara katlanırlar.
Bu kimselerin şevk anlayışlarına günlük hayattan da pek çok örnek vermek mümkündür. Sözgelimi çevresinde itibar kazanmasını sağlayacak bir diploma almayı hedefleyen bir öğrenci, her türlü zorluğa rağmen hiç durmadan büyük bir gayretle yıllarca çalışabilir. Bu uğurda gerektiğinde günlerce uykusuz kalmayı, arkadaşlarından ya da eğlence ortamlarından soyutlanmayı, her sabah erkenden yola koyulup koşuşturmayı göze alır. Ama aynı fedakarlığı bir dostuna yardımda bulunmak için yapmaz. Çünkü bu fedakarlıktan elde edebileceği dünyevi bir menfaat söz konusu değildir.
Burada vurgulanmak istenen nokta, insanların büyük bir bölümünün şevk ve heyecanla bir işi başarmayı bilmelerine rağmen, bunu sadece kendi menfaatleri söz konusu olduğunda uyguluyor olmalarıdır. Bu insanlar aynı şevki Allah'ın hoşnutluğunu ve cennetini kazanacak bir iş için hissetmez, kendilerince dünyevi bir çıkar görmüyorlarsa son derece şevksiz bir ruh hali içinde olurlar.
Cahiliye toplumunun sadece dünyevi çıkarlar üzerine kurulu bu şevk anlayışına şöyle bir örnek daha verilebilir: İflas etmek üzere olan bir işadamı, şirketini bu durumdan kurtarabilmek için öylesine büyük bir istek duyar ki aklını, imkanlarını, zamanını olabilecek en iyi şekilde kullanır. Aynı şirkette sabit bir maaşla çalışan bir işçi ise, şirketi iflastan kurtarmak için içinde aynı şevki duymaz, dolayısıyla bu konuda akılcı bir çözüm de üretemez. Çünkü şirket onun değildir. Şirket iflas ettiğinde zarara uğrayacak olan kişi de yine kendisi değildir. Görüldüğü gibi, cahiliye toplumlarında herhangi bir konudaki şevkin ve kararlılığın temelinde genelde bu işin sonucunda elde edilecek olan dünyevi menfaatler yatmaktadır. Şevkin derecesini belirleyen de yine menfaatin derecesidir.
Cahiliye Toplumunun Şevki Gelip Geçici Heveslerden İbarettir…
Cahiliye toplumunun şevk anlayışında dikkat çeken önemli bir nokta da, yaşadıkları bu heyecanın tümüyle gelip geçici heveslere dayalı oluşudur. Bir konuya karşı içlerinde ani bir ilgi ve heyecan duyup yine bunu bir anda sebepsiz yere kaybedebilirler.
Cahiliye toplumlarında hemen her insanın hayatında büyük bir şevkle başladığı, ancak kısa zaman sonra bıkkınlık ve sıkıntı duyarak yarım bıraktığı sayısız iş vardır. Sözgelimi bir müzik aleti çalmak için büyük istek duyan insanların bir çoğu, kısa süre sonra bu konudaki şevklerini yitirirler ve eğitimlerini tamamlamadan bırakırlar. Veya yoksullara yardım etmek için şevklenen ve hemen işe koyulan bir insanın kısa süre sonra hevesi yok olabilir ve bu işten sıkıldığını düşünmeye başlayarak yardım işinden vazgeçebilir. Çünkü bu insanlar hayatları için yüksek ve onurlu idealler edinmezler.
Yoksullara yardım etmek, iyilikte bulunmak, kendini geliştirmek gibi konular bu insanlar için sadece gelip geçici birer hevesten ibarettir. Günübirlik yaşamak, ihtiyaçlarını karşılayabilmek, toplumun gözünde iyi bir yer edinebilecek kadar çaba göstermek bu insanlara yeter. Bunu elde ettiklerini anladıkları noktanın ilerisinde hiçbir şey onlar için erişilmesi gereken bir konu olmaz. Dolayısıyla ihtiyaçları ve çıkarları dışındaki konulara zaman zaman kısa süreli ilgi duyarlar, ancak bunları kendilerine ideal edinmedikleri için hemen sıkılır ve monotonlaşırlar.
Oysa bir insan yaptığı işin gerçekten yarar ve güzellik getirecek bir şey olduğuna inanırsa, bu konudaki şevki ve coşkusu sonuna kadar devam eder. Ancak dünya ve ahiretle ilgili gerçeklere sırtlarını dönerek yaşayanların, peşinden koştukları konuların hiçbiri daimi bir şevk duymaya değecek kadar önemli değildir. Bu nedenle de hemen her konuda, çok zayıf ve hemen kaybedebilecekleri bir şevkleri vardır. En küçük bir zorluk, başarısızlık veya eleştiride dahi, bir anda bıkkınlaşabilir, yorgunluğa ya da yılgınlığa kapılarak ideallerinden vazgeçebilirler. Ya da kolaylıkla ümitsizliğe kapılabilir ve "bunca emek verdim, hiçbir sonuç alamadım" gibi sözlerle karamsarlık duyarak tüm şevklerini kaybedebilirler.
Örneğin uzun yıllar boyu mimar olabilmenin heyecanıyla yaşayan bir kimse, proje çizimlerinde karşılaştığı zorluklar nedeniyle henüz bu emelini gerçekleştiremeden, bir anda bu konudaki tüm şevkini yitirebilir. Ya da resim yapmaya heveslenen bir kişi birkaç denemeden sonra, bu işin tahmin ettiğinden daha zor olduğunu görüp, resme olan tüm ilgisini kaybedebilir.
En sık karşılaşılan örneklerden biri ise yardım veya dayanışma kuruluşlarına olan katılımlarda görülür. Genellikle gazetelerde veya dost çevresinde, bu tür kuruluşlarda gönüllü olarak çalışan insanlar ile ilgili her dinleyenin hoşuna gidecek şeyler anlatılır. Hafta sonları bu insanların nasıl biraraya gelerek, rahat kıyafetler giyip, bir okulu boyamaya gittikleri, bunu yaparken hem vicdani bir rahatlık buldukları hem de nasıl eğlendikleri bunları dinleyen insanlara çok cazip gelebilir. Ancak bunu sadece çevresinde yardım kuruluşunda çalışmanın getireceği "prestij" için yapan bazı kişiler birkaç seferden sonra tüm ilgilerini yitirirler.
İlgilerini ve şevklerini yeniden canlandırmanın tek yolu ise kamuda bir şekilde bu çalışmaların tekrar duyurulması ve bunu yapan insanların övülmeleridir. Aksi takdirde, birkaç kereden sonra, hafta sonu erken bir saatte kalkmak bile bazı insanlara çok zor gelir ve hemen pes ederek, bu tarz çalışmalardan vazgeçerler.
Oysa iyilikte ve yardımda bulunmayı Allah'ın rızasına ulaşmak için bir vesile olarak gören müminler, bu konuda hiçbir zaman şevklerini yitirmezler. Zorluklarla karşılaşmak bu ideallerinden onları döndürmez. Aksine zorluklara rağmen yaptıkları işlerin Allah Katında daha büyük bir hoşnutluğa vesile olacağını düşünerek sevinir ve daha da şevklenirler.