Arılar polarize ışığı yaratıldıkları andan itibaren yani -milyonlarca senedir- kullanır, kusursuz bir hesaplamayla yön tayin ederler. Peki nasıl?

Arılar Yönlerini Polarize Işığa Göre Bulurlar

Arılar, hava bulutlu dahi olsa Güneş'i pusula gibi kullanır bunu da ultraviyole ışık dalgalarından faydalanarak yaparlar.

Ultraviyole ışık dalgaları -bulut örtüsü çok yoğun olmamak şartıyla- bulutların içerisine işleyebilecek özelliktedir. Bu sayede işçi arılar Güneş'in yönünü belirlemede bu ışık dalgalarından istifade ederler.

Güneş'ten yayılan doğal ışık polarize olmuştur, yani ışık dalgalarının titreşiminin yönü, Güneş gökyüzünde hareket ederken düzenli bir şekilde değişir. Bu polarizasyon şekilleri insanlar tarafından görülemez, fakat arılar ve diğer birçok canlı tarafından algılanabilir. Güneş'in görülmemesi ya da gökyüzünün bulutlu olması bu canlılar için bir engel oluşturmaz.

Arılar bulutlara rağmen göğü bir bakıma parsellenmiş gibi düşünür ve Güneş'in o anda bulunacağı yeri hesaplayabilirler. 1

Örneğin bir balarısı sabah saat 09:00 civarlarında kovandan çıksa ve bir müddet sonra siz onu yakalasanız ve saat 16:45 civarlarında doğaya geri bıraksanız, arı güneşin o anki ve yakalandığı zamanki konumu arasındaki farkı hesaplayarak kovanının nerede olduğunu tespit eder ve evine ulaşabilir.

Rabbin bal arısına vahyetti: Dağlarda, ağaçlarda ve onların kurdukları çardaklarda kendine evler edin. Sonra meyvelerin tümünden ye, böylece Rabbinin sana kolaylaştırdığı yollarda yürü-uçuver. Onların karınlarından türlü renklerde şerbetler çıkar, onda insanlar için bir şifa vardır. Şüphesiz düşünen bir topluluk için gerçekten bunda bir ayet vardır. (Nahl Suresi, 68-69)



Arı Polarize Işıktan Avlanma Sırasında Nasıl Yararlanır?

Tıpkı polenleyici diğer böcekler gibi arıların da gözlerinde gökyüzündeki polarizasyon şekillerini “görebilen”, hassas bir alan bulunur. Polenleyici böceklerin yön tespit etmek, yumurtalarını bırakmak ve besin aramak gibi amaçlarla sahip oldukları bu yeteneği kullandıkları zaten biliniyordu. Ancak arıların bu özelliği yeni keşfedildi.

Batı Avusturalya Üniversitesi, Bristol Biyoloji Bilimleri ve Hayvan Biyolojisi bölümünden Prof. Julian Partridge ve çalışma arkadaşları bombus (Bombus terrestris) arılarının çiçeklerdeki polarizasyon şekillerini öğrenerek besinlere ulaşabildiklerini ortaya koydu.

Çiçeklerin döllenmesinde Bombus arılarının önemi çok büyüktür. Bombusların diğer arılara göre daha tüylü olan vücutlarındaki tüycükler mikroskobik çengellerle kaplıdır. Bu çengeller, arı çiçeğin etrafında dolaştıkça yapışan polen tanelerini toplamasını kolaylaştırır. Bombus daha sonra orta bacakları ile polenleri sepetçiğine boşaltarak depolar.2

Çiçek türlerinin yaklaşık yüzde 53’ünün polarizasyon şekilleri, arının gözündeki polarizasyona hassas alanın görüp algılayabileceği konumdadır. Yaprakları aşağıya dönük çiçeklerden yansıyan ışık, gökyüzünün polarizasyon desenleriyle zıtlık oluşturur. Böylece arılar çiçeklerin yerini tespit ederler.

Prof. Partridge bu olağanüstü özel yeteneği şöyle açıklıyor; “bitkinin varlığı, büyük ölçüde polenleyici canlıların ”çiçekleri doğru ayırt etme” yeteneklerine bağlıdır. Arılar çiçekleri  tanıyabilmek için çok sayıda işaret kullanır. Bunlar renk, şekil, doku, belirli kimyasal bileşenler ve sıcaklık gibi faktörlerdir. Yakın zamanda yapılan araştırmalar çiçeklerdeki nem oranı ve elektriksel alanların da çiçeklerin ayırt edilmesinde böcekler tarafından kullanıldığını belirledi.

Bu nedenle bir bitkinin birçok farklı sinyal göndermesi polenleme yapan canlıları o yöne çekmekte büyük bir avantajtır. Bulgularımıza göre polarizasyon görme yeteneği arılara da çiçeklerle ilgili ek bilgiler sağlamaktadır.”

Son derece karmaşık fizik ve kimyasal formüllerle açıklanabilecek hayranlık uyandıran bu özel yetenekleri onlara yaratıldıkları andan itibaren ilham eden yer, gök ve ikisi arasındakilerin tek Sahibi olan Yüce Rabbimiz Allah’tır.

Allah Hud Suresi’nde canlılar üzerindeki hakimiyetini bize şöyle bildirmektedir:

Yeryüzündeki hiçbir canlı yoktur ki, rızkı Allah'a ait olmasın, Onun karar (yerleşik) yerini de bilir. (Bunların) Tümü apaçık bir kitapta (yazılı)dır. (Hud Suresi, 6)

1-     Mark L. Winston, The Biology of the Honey Bee, Harvard Unv. Press, 1991, s.163-164

2-     David Attenborough, The Trials of Life, s. 59